افسردگی تحصیلی حالتی است که فرد در آن دچار خستگی ناشی از مطالعه دروس شده و بی علاقگی به مطالب و مفاهیم درسی سبب پیشرفت بسیار کم و یا عدم پیشرفت تحصیلی او میگردد. زمانی که احساس فشار بیشتر از حد باشد فرسودگی تحصیلی اتفاق خواهد افتاد. دو مورد مهم از رایجترین موانعی که جوانان و نوجوانان با آن روبرو هستند افسردگی و اضطراب می باشد. این دو عامل در عدم پیشرفت تحصیلی آنها نقش بسیار مهمی دارد. افسردگی و اضطراب علاوه بر افسردگی تحصیلی، بر سلامتی روانی دانش آموزان اثر گذاشته و منجر به مشکلات رفتاری، اجتماعی و عملکرد و یادگیری ضعیف در آنها می شود.
همانطور که گفته شد افسردگی به عنوان یکی از عواملی که می‌تواند منجر به افت درسی در دانش‌آموزان شود عنوان شد. معمولا کودکان و نوجوانان زمانی که به افسردگی مبتلا میشوند علائم خاصی نداشته و نشانه‌های خاصی را بروز نمی‌دهند و شاید افت درسی و یا تغییر در عادات غذایی، تغییر در الگوی خواب و مدرسه‌گریزی از نشانه‌های آن باشد.
برخی از دانش‌آموزان نیز ممکن است با استرس و یا برخی عوامل محیطی دیگری چون مشکلات خانوادگی، مشکل در ارتباط با همسالان، تغییرات زندگی روزمره، از دست دادن عزیزان، جابجایی محل زندگی و مدرسه و مهاجرت دست و پنجه نرم کنند که قطعبهیقین در عملکرد تحصیلی وی تاثیر منفی خواهد شد. البته این مسئله یعنی استرس ممکن است به صورت خود بخود و یا در صورت داشتن خانواده‌ای آگاه و منسجم به کمک آنها برطرف خواهد شد ولی در برخی موارد نیاز است تا از کمک‌های یک روانشناس و یا مشاور در این زمینه استفاده شود تا با توجه خاص به کودک و نظارت و تشویق والدین و اقدام‌های درمانگرایانه تنش‌های مربوطه رفع و اختلال موجود درمان شود تا دانش‌آموز بتواند با انگیزه به تحصیل خود ادامه دهد.
نشانه های افسردگی چیست؟
همه ما روزهایی را در زندگی مان داشته ایم که احساس ناراحتی و بی حوصلگی کرده ایم. اما زود گذر بوده و بعد از مدتی به حالت عادی و زندگی طبیعی خودمان برگشتیم. مثلا فردی که کسی را از دست می دهد طبیعی است که مدتی ناراحت و غمگین باشد و برخی از علائم افسردگی را داشته باشد. اما اگر این علائم بعد از مدتی از بین نرود (بعد از 6 ماه) دیگر طبیعی نیست و تشخیص افسردگی برای این فرد داده می شود. اما اگر این حالت ها به صورت موقتی باشد افسردگی نیست و بعد از مدتی خود به خود از بین می رود. افراد باید حداقل 5 نشانه را به مدت 2 هفته تجربه کنند تا تشخیص افسردگی داده شود.
- خلق افسرده ( ناراحتی، غمگینی )
- کاهش علاقه نسبت به فعالیت هایی که قبلا برای فرد لذت بخش بودند
- کاهش یا افزایش وزن
- بی خوابی یا خواب زدگی
- بی اشتهایی
- بی قراری یا کندی حرکات
- خستگی یا از دست دادن انرژی
- احساس بی ارزشی
- مشکل تمرکز
- افکار خود کشی
این ها بخشی از نشانه های افسردگی است که می تواند عملکرد فرد را تحت تاثیر قرار دهد.
چگونه با وجود افسردگی تحصیلی، درس بخوانیم؟
اینکه با داشتن افسردگی چطور میتوان درس خواند تا حدود زیادی به خود فرد بستگی دارد. مسئله ای که در اینجا کاملاً واضح است، این است که قبل از هرگونه اقدامی، افسردگی باید درمان شود. با رعایت چند نکته ساده میتوان تا حدود بسیار زیادی بر افسردگی تحصیلی و استرس غلبه نمود. در کنار این نکات حمایت والدین و فراهم نمودن شرایط مناسب تحصیل به دانش آموز کمک بزرگی خواهد نمود. از جمله این نکات میتوان اشاره کرد به:
تنظیم ساعت خواب
تنظیم ساعت خواب تا حدود بسیار زیادی در کاهش استرس و اضطراب فرد نقش دارد.
پرهیز از قرار گرفتن در شرایط استرس زا
تا جایی که می توانید تلاش کنید از قرار گرفتن در موقعیتهایی که سبب وارد شدن استرس و اضطراب به شما میشوند خودداری نمایید.
برنامه ریزی
سعی کنید برای مطالعه هر درس از قبل برنامه ریزی کنید. برنامه ریزی سبب میشود تا حدود زیادی استرس شما کاهش یابد.
عدم استفاده یا حداقل استفاده از کافئین
از استفاده بیش از حد از کافئین جلوگیری کنید. زیرا استفاده زیاد آن سبب افزایش ضربان قلب و استرس در فرد میشود. در صورتیکه افسردگی و استرس فرد بیش از حد باشد و با این روش ها کمتر نگردد، باید به پزشک مراجعه کند. همچنین از مصرف خودسرانه قرص های تقلبی بپرهیزد. اگر چنانچه پزشک تشخیص دهد برای درمان به دارو نیاز دارد، قطعاً آن را تجویز خواهد نمود.
تاثیر افسردگی تحصیلی بر یادگیری
یادگیری یک فرآیند فعال میباشد. بنابراین برای اینکه فرد بتواند موضوعی را یاد بگیرد باید توجه، دقت و تمرکز لازم را داشته باشد. افسردگی در نوجوانان سبب کم شدن شوق و انگیزه یادگیری در آنها شده و در واقع یادگیری را کاهش میدهد. این افراد مهمترین فاکتورها را برای یادگیری ندارند و افسرده هستند. افرادی که اغلب افسرده هستند دچار مشکل در انجام فعالیتهای شناختی و حرکتی پیشرفته هستند. آنها به راحتی تحریک شده و اغلب گیج و بی نظم و حواس پرت هستند. افسردگی و اضطراب حافظه کاری را مختل نموده و بنابراین به خاطر سپردن اطلاعات جدید و یادآوری تجربیات گذشته برای افراد افسرده دشوار خواهد بود. دانش آموزان مبتلا به افسردگی نتایج تحصیلی ضعیفی داشته و اکثر اوقات در برابر انجام فعالیت های تحصیلی مقاومت میکنند.
آیا مدرسه می تواند باعث افسردگی شود؟
علاوه بر ژنتیک و ساختار مغز، عوامل محیطی – به ویژه استرس و اضطراب – نقش مهمی در بیماری‌های روانی مانند افسردگی نوجوانان بازی میکنند و برای بسیاری از نوجوانان، استرس داشتن در مدرسه منبع اصلی بروز افسردگی است. پس اگر یک نوجوان از قبل افسردگی داشته باشد، استرس مدرسه می‌تواند آن را بدتر کند. یا استرس‌های مرتبط با مدرسه در نهایت می‌توانند منجر به افسردگی وی شوند. و اما چرا مدرسه باید باعث افسردگی و استرس نوجوانان شود؟ در اینجا برخی از چالش‌های عاطفی و روانی نوجوانان در مدرسه که می‌تواند منجر به افسردگی و افت تحصیلی دانش آموزان شود را آورده‌ایم:
فشار مدرسه: بسیاری از نوجوانان درجاتی از فشار تحصیلی را تجربه میکنند و متاسفانه نداشتن وضع مالی مساعد برای دانش‌آموزان و وجود مشکلات اقتصادی در بسیاری از خانواده‌ها و همچنین رقابت سخت برای ورود به دانشگاه در میان دانش‌آموزان با سطح مالی مختلف این فشار را بدتر می‌کند.
روابط با همسالان: برای نوجوانانی که با اضطراب اجتماعی دست و پنجه نرم میکنند یا خجالتی‌تر یا محتاط‌تر هستند، روابط با همسالان می‌تواند منبع استرس شدید باشد. علاوه بر این، اکثر نوجوانان امروزه معمولا اولین روابط عاشقانه خود را در دبیرستان یا قبل از ورود به دانشگاه تجربه میکنند. در حالی که این یک بخش اساسی از رشد نوجوان است، ولی می‌تواند از نظر عاطفی نیز چالش برانگیز باشد. این امر به ویژه در صورتی صادق است که نوجوانان در مسیریابی در این مسیر جدید راهنمایی و پشتیبانی نداشته باشند.
برنامه ریزی بیش از حد: بین تکالیف، فعالیتهای فوق برنامه، معاشرت و کارهای بعد از مدرسه، دانش آموزان دبیرستانی زمان کافی برای استراحت و تجدید قوا ندارند. این می‌تواند منجر به فرسودگی شغلی، محرومیت از خواب و عدم گذراندن وقت کافی با خانواده شود که به دنبال خود افسردگی و افت تحصیلی دانش آموزان را نیز در پی خواهد داشت.
درمان افسردگی در دوران تحصیل
با توجه به تمامی مواردی که در مطلب حاضر ارائه شد، والدین و حتی معلمان و یا مربیان مدارس بایستی به محض مشاهده علائم افسردگی و افت تحصیلی بچه‌ها در دوران تحصیل بدون اینکه به وی القا کنند که افسرده شده است و باید استراحت کند سریعاً نسبت به درمان اقدام کنند در غیر اینصورت این علائم یا منجر به ترک تحصیل و یا سایر علائم و مشکلات در آینده بچه‌ها خواهد شد که سلامتی آنها را به خطر میاندازد. بهتر است شما عزیزان به کلینیک های مشاوره و روان درمانی مراجعه و از راهنمایی‌ها و مشاوره فردی، مشاوره کودک و مشاوره تحصیلی بسته به سن دانش‌آموز و یا دانشجوی خود برای بهبود وضعیت وی اقدام نمایند.