احسان یارشاطر

احسان یارشاطر (زاده ۱۲ فروردین ۱۲۹۹ – درگذشته ۱۰ شهریور ۱۳۹۷) بنیان‌گذار و سرویراستار دانشنامه ایرانیکا، بنیان‌گذار مرکز مطالعات ایران‌شناسی و استاد بازنشسته مطالعات ایرانی در دانشگاه کلمبیا نیویورک بود.

او نخستین ایرانی است که پس از جنگ جهانی دوم در ایالات متحده آمریکا به مرتبه استادی رسید. از آغاز دهه ۱۹۷۰ (میلادی) نزدیک به ۴۰ ویراستار و ۳۰۰ نویسنده از سراسر آمریکا، اروپا و آسیا با یارشاطر همکاری داشته ‌اند. یارشاطر ویراستاریِ سه مجلد از تاریخ ایران کمبریج را هم بر عهده داشته و نویسنده شانزده جلد کتاب تاریخ ادبیات فارسی است.

احسان یارشاطر دانش‌آموخته دوره دکترا رشته زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه تهران و نیز دانش‌آموخته دوره دکترا زبان‌شناسی ایرانی در دانشکده مطالعات شرقی و آفریقایی دانشگاه لندن بود. او از شاگردان ایرانیِ والتر هنینگ و مری بویس به‌ شمار می‌ آید. یارشاطر در سال ۲۰۱۵ جایزه بیتا را دریافت کرد.

زندگی ‌نامه

احسان یارشاطر در خانواده‌ای کاشانی‌تبار در همدان زاده شد. سال یکم و دوم دبستان را در دبستان‌های آلیانس یهودیان و تایید همدان گذراند. سپس همراه خانواده‌اش به کرمانشاه و سپس به تهران کوچید. احسان یارشاطر دکترای زبان و ادبیات فارسی را در دانشگاه تهران گذراند و پس از  چندی با بورس شورای فرهنگی بریتانیا در تهران به لندن رفت و در آنجا در مدرسه‌ی مطالعات مشرق‌زمین و آفریقای دانشگاه لندن دکترای فرهنگ و زبان‌های باستانی ایران را دریافت کرد. دکتر یارشاطر در لندن زیر نظر بزرگانی چون والتر هنینگ و مری بویس پروریده شد.

زنده‌یاد دکتر یارشاطر در درازای زندگی پربارشان بنیادگذار چندین نهاد فرهنگی بودند: «دانشنامه‌ی ایران و اسلام»، «دانشنامه‌ی ایرانیکا» و «بنیاد ترجمه و نشر کتاب» .

هزینه ‌ی دانشنامه‌ ی ایرانیکا، بزرگ ‌ترین پروژه‌ ی ایران‌ شناسی جهان، از سوی سازمان برنامه و بودجه پرداخت می ‌شد ولی پس از رخدادهای سال ۱۳۵۷ خورشیدی این بودجه قطع شد و زنده ‌یاد احسان یارشاطر بناچار کلکسیون شخصی خود را، که در بر دارنده ‌ی آفرینه ‌های (:آثار) تاریخی بود، به دیرینکده‌ ی (:موزه‌ ی) متروپولیتن فروخت. او این‌ چنین از خود گذشت تا چراغ فرهنگ ایران را فروزان نگاه دارد. اکنون این دانشنامه ‌ی ارزنده در دانشگاه کلمبیا چاپ می‌ شود. نزدیک به ۴۰ ویراستار و ۳۰۰ نویسنده‌ ی کارآزموده در زمینه‌ ی گردآوری و سامان‌ دهی این آفرینه‌ ی سترگ شرکت داشته ‌اند.

محمدهاشم پسران

کتاب های احسان یارشاطر

دکتر یارشاطر نزدیک به ۱۰ کتاب به زبان انگلیسی نگاشته ‌اند و کتاب ‌های ایشان به زبان فارسی چنین است: «الاشارات و التنبیهات» (نوشته ‌ی پورسینا، ترجمه ‌ی دکتر یارشاطر)، «پنج رساله» (نوشته‌ ی پورسینا، ترجمه‌ ی دکتر یارشاطر)، «شعر فارسی در عهد شاهرخ»، «داستان‌ های شاهنامه»، «داستان‌های ایران باستان»، «نقاشی نوین» و «برگزیده‌ ی داستان‌ های شاهنامه».

در سال ۱۳۳۳ دکتر یارشاطر «بنگاه ترجمه و نشر کتاب» را بنیاد نهاد تا بهترین آفرینه‌ های ادبی جهان به زبان فارسی ترجمه شود. دکتر یارشاطر در نیویورک بنیاد ایران‌ شناسی‌ ای گشود که دربردارنده‌ ی کتابخانه‌ ی شخصی زنده‌ یاد سعید نفیسی و خود ایشان بود. او سراسر کوشید تا آفرینه‌ های کلاسیک ایران به زبان‌ های غربی ترجمه شود. به سخنی، با گشایش بنیاد ایران‌ شناسی و بنگاه ترجمه و نشر کتاب آفرینه‌ های ایرانی به جهان نمایانده شد و آفرینه‌های برگزیده‌ ی جهانی به زبان فارسی برای بهره‌ گیری پارسی‌ زبانان آماده شد.

درگذشت

یارشاطر شنبه ۱۰ شهریور ۱۳۹۷ در کالیفرنیا درگذشت.

آثار

• ابن سینا، الاشارات والتنبیهات. برگردان احسان یارشاطر. تهران: انجمن آثار ملی ایران، ۱۳۳۲.
• ابن سینا، پنج رساله. ویرایش احسان یارشاطر. تهران: انجمن آثار ملی، ۱۳۳۲.
• یارشاطر، احسان. شعر فارسی در عهد شاهرخ. تهران: مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۳۴.
• یارشاطر، احسان. داستان‌های شاهنامه. تهران: انتشارات صندوق مشترک ایران-امریکا، ۱۳۳۶. (برنده جایزه یونسکو در سال ۱۹۵۹)
• یارشاطر، احسان. داستان‌های ایران باستان. تهران: انتشارات صندوق مشترک ایران-امریکا، ۱۳۳۶. (بهترین کتاب سال در سال ۱۳۳۸)
• Yarshater, Ehsan& W.B. Henning (eds.). A Locust’s Leg: Studies in Honour of S.H. Taqizadeh. London, 1962.
• یارشاطر، احسان. نقاشی نوین. ۲ ج. تهران: امیرکبیر، ۱۳۴۴.
• Yarshater, Ehsan. A Grammar of Southern Tati Dialects, Median Dialect Studies I. The Hague and Paris, Mouton and Co. , 1969.
• Yarshater, Ehsan. Iran Faces the Seventies (ed.). New York, Praeger Publishers, 1971.
• Yarshater, Ehsan & D. Bishop (eds.). Biruni Symposium. New York, Center for Iranian Studies, Columbia University, 1976
• یارشاطر، احسان. برگزیده داستان‌ های شاهنامه. ج۱، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۵۳.
• Yarshater, Ehsan & David Bivar (eds.). Inscriptions of Eastern Mazandaran, Corpus Inscriptionem Iranicarum. London, Lund and Humphries, 1978.
• Yarshater, Ehsan & Richard Ettinghausen (eds.). Highlights of Persian Art. New York, Bibliotheca Persica, 1982.
• Yarshater, Ehsan. Sadeq Hedayat: An Anthology (ed.). New York, Bibliotheca Persica, 1979.
• Yarshater, Ehsan. Cambridge History of Iran, Vol. III: Seleucid, Parthian and Sassanian Periods (ed.). Cambridge, Cambridge University Press, 1982.
• Yarshater, Ehsan. Persian Literature (ed.). New York, State University of New York Press, 1988.
• Yarshater, Ehsan. History of Al-Tabari: Volumes 1-40 (ed.). New York, State Univ of New York Press, 2007.